Zolang de boom bloeit

1945-1975

Finster 21 - Fisuele poezy

Fan perioade 1945-1975 quartebras



‘Men bekommert zich weinig om Fries idioom, gebruikt rustig een half of helemaal niet verfrieste Hollandse term, als men geen Friese woorden tot zijn beschikking heeft en maakt in alle opzichten fouten, die de meesters van de Friese taal zullen doen rillen.’

‘Jonges ik ha myn plicht dien foar it Heitelân oer sis mar/ Ook Friesland had haar modernistische bewegingen/ En dit is dan meteen het laatste woord/ Fries dat ik heb geschreven ook.’ Elkenien dy’t in bytsje thús is yn de Fryske poëzy ken de dichtrigel út 1964 werom, dêr’t âldQuatrebras-redakteur Hessel Miedema (berne yn 1929) oerskeakele fan it Frysk nei it Nederlânsk en sa letterlik ôfstân naam fan de Fryske literatuer. Oare dichters folgen dat foarbyld. Yn 1972 lei R. R. van der Leest (1933) syn ôfskied (dat gjin wier ôfskied wêze soe) fan de Fryske literatuer sa út: ‘Ik ha my fersind. Fiif jier ha foar my lang genôch west om yn te sjen dat alles by it âlde bliuwt. Dêrom stap ik derút.’ Beiden fûnen letter erkenning foar har ynspirearjende eksperiminten mei tekst en byld: Miedema syn samle wurk Op ’e literaire toer (1973) waard posityf ûnthelle en Van der Leest krige yn 1981 de Gysbert Japicxpriis.

Hessel Miedema groeide op yn Amsterdam en rekke dêr fia it studintekabaret behelle by it tydskrift Quatrebras (1954-1966) dat oprjochte wie troch syn meistudinten Marten Brouwer, Lambert Mulder en Sybe Sybesma. Quatrebras ferskynde yn trochsneed seis kear jiers foar in lytse rûnte fan sa’n hûndertfyftich abonnees. It tydskrift joech in protte omtinken oan eksperimintele poëzy en typografy en waard ferneamd as ít blêd fan de ‘Fryske fyftigers’. De redaksje die transparante kleure siden sûnder tekst yn it blêd, naam flarden krantetekst op en knipte sels stikken út siden om trochkykjes te meitsjen. De eksperimintele foarmjouwing joech wol de nedige technyske en finansjele tûkelteammen. Quatrebras waard dêrom no wer printe, dan wer stinsele. De redaksje boarte behalve mei de letterlike foarm fan it papier ek mei de typografy en de taal. Lolle Nauta sei dêr yn 1960 oer: ‘Men bekommert zich weinig om Fries idioom, gebruikt rustig een half of helemaal niet verfrieste Hollandse term, als men geen Friese woorden tot zijn beschikking heeft en maakt in alle opzichten fouten, die de meesters van de Friese taal zullen doen rillen.’

Hessel Miedema brûkte yn syn proaza en poëzy yndied sûnder beswier nij betochte en âldfrinzige ‘wurdboekwurden’ neist inoar. Nei eigen sizzen skreau er noait sûnder Frysk wurdboek. Miedema, dy’t tusken 1957 en 1963 konservator wie fan Keramykmuseum Princessehof yn Ljouwert, waard yn dy tiid de sintrale en meast kontroversjele figuer yn de Quatrebras-redaksje, net yn it lêste plak troch syn krityk op it Fryske keunstklimaat. Foar him wie it belangryk om yn taal wat nijs te skeppen: ‘... as in nij gebou oanpast wurde moat om’t der in âld gebou njonken stiet, is der gjin ûntjouwing mooglik.’ Dat skeppingsproses is ek it sintrale tema fan syn bekendste gedicht ‘De greate wrakseling’

By Van der Leest gie it allyksa mear om it aventoer fan it skriuwen as om it einprodukt sels: ‘Ik skriuw om dy frjemde, bittere ljeafde foar taal dy’t myn wrâld ferwurdzje kin, mar lang net altyd docht.’ Van der Leest hie graach de keunstakademy yn Amsterdam folgje wollen, mar it draaide út op de hbs en de kweekskoalle yn Ljouwert. Hy publisearre in soad yn de earste jiergongen fan Trotwaer en wie ek behelle by Operaesje Fers (finster 22) en de doe krekt oprjochte Koperative Utjowerij. Yn syn byldgedichten wie de foarm fan it gedicht like belangryk as de ynhâld. Yn de eksposysje Visual poetry (Tresoar, 2018) kinne wy op 'e nij it aventoer en it plezier fan it eksperimint ûnderfine sa’t Miedema en Van der Leest, en in protte oaren nei har, dat ferwurde en field hawwe.

553 0637 Hessel Miedema 31 jier.png


Hessel Miedema yn 1960.

Fideo


Lêstips

Opdrachten

Oare finsters

  • Finster 17

    Fedde Schurer

    Fedde Schurer Perioade: 1945-1975

    Fedde Schurer kaam der net samar gewoan yn, hy makke syn entree. De lange jas wappere achter him oan, de tas hie er fêst ûnder de earm. Pipe en flaphoed makken it byld fan de dichter kompleet. Anne Wadman skreau oer him: ‘By al syn fleurichheid en kammeraatskip wie Fedde Schurer noait jins (ik bedoel fansels: myn) gelikense.’

  • Finster 18

    Rink van der Velde

    Rink van der Velde Perioade: 1945-1975

    ‘As ferslachjouwer ha ik fjirtich jier ûnder de minsken west. Dan hast op ’t lêst oeral wolris west en oeral wolris sjoen.’ Yn syn arkje tusken De Feanhoop en Drachten hie Rink van der Velde (1932-2001) in soarte fan kluzenersbestean. Ielfiskje en ielrikje, fûken boetsje, jeie en sa út en troch in feest ha foar freonen en kunde – sa brocht er syn simmers troch.

  • Finster 19

    De KFFB

    De KFFB Perioade: 1945-1975

    Der bestiet net in ‘bouquet’-rige yn it Frysk mar der is yn it Frysk wol triviale literatuer. As it dêroer giet, falt al gaueftich de namme fan de KFFB. Dy boekeklup boude in fûns op fan benammen streekromans en joech oan 1984 ta 317 boeken út. Ein 2017 stie de teller op 494. 

  • Finster 20

    Diet Huber en Tiny Mulder

    Diet Huber en Tiny Mulder Perioade: 1945-1975
    Brike situaasjes en bisten dy’t har hâlde en drage as wiene it minsken, lykas ‘hintsje Pikjepok/ dat hat it altyd drok’. Trije generaasje Fryske bern waarden grut mei de gedichten út Tutte mei de linten (1955, alfte printinge yn 2012), De mâlbroekmich (1957) en Juffer Kuorkebier (1957).
  • Finster 22

    Operaesje Fers

    Operaesje Fers Perioade: 1945-1975
    Der is noch gjin ynternet en je hawwe as dichter in nij gedicht skreaun dat je gau ûnder de minsken ha wolle foardat it net mear aktueel is. De oplossing? In telefoanline en in antwurdapparaat.